Feedback w dydaktyce to bardzo pojemny termin: może dotyczyć oceny końcowego egzaminu, ale również konsultacji projektu czy rozmowie ze studentem, który zmaga się z pracą dyplomową. Trudno więc do każdego przypadku zastosować ten sam model, spis reguł, instrukcję czy nawet złotą zasadę.

To, co jednak może nam pomóc to drogowskazy, kilka punktów orientacyjnych, które pozwolą nam być skutecznym w udzielaniu informacji zwrotnej. Siedem takich punktów opisali David Nicol i Debra Macfarlane-Dick, a poniżej opis każdej z nich z propozycjami sposobów wdrożenia ich w życie.

#1. Zasada przejrzystości celu
#2. Zasada prowadzenia do samodzielności w ocenie
#3. Zasada wysokiej jakości merytorycznej
#4. Zasada koncentracji na uczeniu
#5. Zasada dialogu
#6. Zasada motywacji i poczucia własnej wartości
#7. Zasada doskonalenia się w dydaktyce

#1. ZASADA PRZEJRZYSTOŚCI CELU

Feedback opiera się na fundamencie wspólnego zrozumienia celu, oczekiwanego rezultatu nauki przez nauczyciela i studenta. Nie jest to oczywiste, pomyśl: ile razy w swoim życiu, miałaś/eś mętlik w głowie, nie wiedząc, czego oczekuje od Ciebie Twój nauczyciel, a później, przełożony w pracy. Zatem wspólne rozumienie celu to coś, co należy zawsze świadomie budować.

Refleksja.

• W jaki sposób sprawdzasz albo po czym poznajesz, że studenci zrozumieli cel, jaki przed nimi stawiasz?
• Jak często zdarza się, że nie wiesz jasno, czego oczekuje od Ciebie Twój nauczyciel/trener/przełożony? Jak to wpływa na wyniki?

To powszechne dość zagrożenie, że nauczyciel i studenci widzą odmiennie cel, który jest do osiągnięcia. Doskonały esej albo rzetelne sprawozdanie to zbyt ogólne instrukcje. A jeśli student nie ma jasnego wyobrażenia o celu, jak miałby go osiągnąć?

Praktyka.

• #1. Rubric. Oprzyj się o formularz kryteriów. Przeczytaj więcej o metodzie i o tym, jak ją wdrożyć na Moodle;
• #2. Stosuj przykłady. Jeśli to możliwe wizualizuj studentom cel, który mają osiągnąć. Pokaż przykłady wysokiej jakości odpowiedzi czy projektu.
• #3. Ustal kryteria ze studentami. Wykorzystaj jedne z zajęć na opracowanie wspólnie ze studentami kryteriów, jakie będą użyte do oceny zadania, projektu, czy zaliczenia studentów. Wynegocjujcie je wspólnie.

#2. ZASADA PROWADZENIA DO SAMODZIELNOŚCI W OCENIE

Feedback od nauczyciela towarzyszy studentowi przez całe studia, jednak przez całe życie będzie on potrzebował umiejętności samooceniania się (self-assessment). Na te umiejętność składają się: zdolność oceny swoich aktualnych zasobów, wyznaczanie celu oraz opracowywanie strategii, aby go osiągnąć. Bardzo ważną rolą nauczyciela może być dawanie okazji do praktykowania tej kompetencji.

Refleksja.

• Co możesz zrobić, aby uczyć studentów brania odpowiedzialności za swój proces uczenia się?
• Co by było, gdyby student nabył takich samych zdolności do oceniania, jak ma jego nauczyciel?
• Co możesz zrobić, aby studenci potrafili wyznaczać sobie i realizować swoje cele edukacyjne także po zakończeniu studiów?

Praktyka.

• #1. Mikro-zadania do autorefleksji. Wprowadź do swojej praktyki nauczania momenty, kiedy prosisz studentów, aby sami się ocenili. Np. to, ile zrozumieli z dzisiejszego wykładu, na ile oceniają swoje umiejętności z danego zadania albo na ile, czują się gotowi na sesję;
• #2. Testy-samouczki. Daj studentom też “twarde” narzędzie do weryfikowania swojej wiedzy w trakcie trwania semestru. Np. krótkie testy typu samouczek, które dadzą im szybką informację zwrotną, możesz je przygotować np. zgodnie z naszym tutorialem.

#3. ZASADA WYSOKIEJ JAKOŚCI MERYTORYCZNEJ

Niska jakość w feedbacku może oznaczać m.in.: feedback zbytnio opóźniony w czasie, ogólnikowy, niejednoznaczny, emocjonalny (w złej konotacji tego słowa) czy przeciążający (zbyt dużo na raz, albo za wiele nieistotnych szczegółów). Aby zadbać o jakość informacji możemy więcej przyjąć zasady konkretności i selekcji tego, co najistotniejsze (nie trzeba może komunikować wszystkiego).

Refleksja.

• Jak zastosować skutecznie zasadę less is more w udzielaniu informacji zwrotnej?
• Co mi pomoże w selekcji tego, co kluczowe w moim feedbacku dla kogoś?

Praktyka.

• #1. Krytyka projektowa. Aby uniknąć pułapki subiektywności, zdecyduj się na krytykę projektową. Jest to analiza pracy studenta ze względu na założony cel – np. na ile projekt realizuje dane kryterium. Krytyka taka ma na celu doskonalenie, więc analizując pracę – dajesz wskazówki, co można zrobić inaczej czy skuteczniej, aby cel osiągnąć;
• #2. Model TAG. Spośród wielu modeli feedbacku, proponuję Ci model TAG, w którym podkreślasz mocne strony, zadajesz pytania i sugerujesz zmiany.

#4. ZASADA KONCENTRACJI NA UCZENIU

Nie wiem, czy będzie to dla Ciebie tylko przypomnienie, czy przewrót kopernikański, ale ustalmy zgodnie z kolejną zasadą taką perspektywę, że informacja zwrotna to przede wszystkim narzędzie nauczania, a nie narzędzie oceniania.

Refleksja.

• Czy mój feedback wpływa na zmianę w zachowaniu, pracy czy wynikach studentów?
• Czy po informacji zwrotnej ode mnie studenci mają szansę na poprawę swojej pracy?

Praktyka.

• #1. Call-to-action. Pomyśl o swoim feedbacku, jak o internatowym narzędziu call-to-action. Oznacza to, że każda notatka, jaką zostawiasz jest zaproszeniem do jakiegoś działania dla studenta. Np. “Przeczytaj jeszcze raz rozdział…”, “Rozwiń proszę ten argument” albo “Przed egzaminem skup się nad…”;
• #2. Iteracje, iteracje. Daj sobie i studentom szansę, aby zobaczyć, czy feedback działa. Pozwól na ponowne przesłanie zadania, które otrzymało wcześniej feedback od Ciebie albo ocenę koleżeńską. Niech studenci poznają praktykę iteracji i dostrzegą możliwość samodoskonalenia się przez feedback.

#5. ZASADA DIALOGU

Spójrzmy na feedback jako na coś dwukierunkowego, jak na rozmowę lub dialog. Feedback to nie wykład, nie musi być tylko jednostronnie “udzielany”. Może być przyczynkiem do dyskusji, zachętą do poszukiwań, stymulacją dla rozwoju i refleksyjnego myślenia.

Refleksja.

• Czy oczekujesz od studentów jakiejś odpowiedzi na Twój feedback czy ocenę?
• W jakim momencie studenci mogą dopytać się czegoś, co dotyczy informacji zwrotnej, jaką otrzymali? Czy zachęcasz do tego?

Praktyka.

• #1. Ocena rówieśnicza. Jeden nauczyciel pewnie nie ma szansy na indywidualną rozmowę z każdym studentem. Elementem dialogu może być jednak ocena koleżeńska (peer assessment). Studenci mogą oceniać się np. w oparciu o formularz kryteriów, aby później o tym feedbacku między sobą podyskutować;
• #2. Metoda opóźnionej oceny. Zanim udostępnisz swoją ocenę, czy komentarze, możesz poprosić studenta o samoocenę, a następnie zaprosić do rozmowy o wynikach. Przeczytaj artykuł, opowiadający o tej ciekawej procedurze.

#6. ZASADA MOTYWACJI I POCZUCIA WARTOŚCI

Informacja zwrotna, nawet jeśli dotyka słabości pracy, powinna zawsze być zbudowana na intencji wsparcia drugiej osoby. Jej owocem ma być wzrost motywacji i dbałość o poczucie wartości odbiorcy, o atmosferę szacunku. Z badań wiemy już np. to, że częste korzystanie z egzaminów o wysokiej stawce długofalowo obniża motywację, a na dodatek, koncentruje studentów bardziej na wynikach (performance goals) niż na rezultatach uczenia się (learning goals).

Refleksja.

• Czy dostrzegasz różnicę pomiędzy formalnymi wynikami studentów, a tym, czego się nauczyli?
• Co możesz zrobić, aby w swej ocenie uwzględniać również proces m.in: progres studentów, włożony wysiłek, sposób pracy?

Praktyka.

• #1. Mniej egzaminów. O ile to możliwe, ogranicz ilość egzaminów czy testów zaliczeniowych, od których wszystko zależy. Może da się je częściowo zastąpić np. całoroczną pracą nad projektem?
• #2. Doceniaj proces. Możesz skupić się w ocenie i feedbacku na takich aspektach jak: włożona praca (zaangażowanie), dokonywanie postępów oraz sposób pracy czy uczenia się studenta.
• #3. Buduj nastawienie na rozwój. Carol Dweck zbudowała teorię nastawienia na rozwój, które opiera się na słówku jeszcze, zobacz więcej w jej wykładzie na TEDex.

#7. ZASADA DOSKONALENIA SIĘ W DYDAKTYCE

Last but not least, obieg informacji zwrotnej w Twojej dydaktyce ma służyć również Tobie w drodze do bycia coraz skuteczniejszym i coraz bardziej spełnionym nauczycielem. Opierać się możesz na bezpośrednich ocenach studentów, ale też na zbieranych przez Ciebie na różne sposoby danych.

Refleksja.

• Jak często zdarza mi się zbierać feedback od studentów? W jaki sposób?
• Czy mogę sięgnąć po jakiejś dane, które pozwalają mi na doskonalenie zajęć czy kursu?

Praktyka.

• #1. One-minute-paper. Jak często zastanawiasz się na koniec zajęć, czy wyjaśniłaś/eś zagadnienie tak dobrze, jak zamierzałeś/aś? Albo, co zostało w głowie studentów? Czy mają jakieś pytania? Przeczytaj artykuł o super prostej metodzie One minute paper, która może być odpowiedzią na te zagwozdki;
• #2. Analiza wyników. Większość narzędzi do tworzenia testów online, również te na Moodle, pozwala przeanalizować nie tylko pracę studenta, ale sam test. Np. które pytanie nie sprawia trudności, a na które nie odpowiedział poprawnie prawie nikt? Zwróć uwagę na te dane, może warto przyjrzeć się bliżej najczęstszym błędom u studentów?