W lutym br. uwaga Centrum e-Learningu AGH skupiona jest na temacie dostępności ze szczególną uwagą na dostępność cyfrową. Jak należy ją rozumieć? Jakie są zalecenia i wymogi w tym zakresie? Jakie zastosowania i projekty są w trakcie realizacji i wdrażania? Jakie narzędzia mają do dyspozycji osoby z niepełnosprawnościami? Czy rozwiązania technologiczne i projektowe są w stanie zniwelować bariery?… Spróbujmy znaleźć odpowiedzi na te pytania.

W Polsce podjęcie działań zmierzających do wyrównania szans dostępności do nauki, edukacji, komunikacji społecznej i informacji dla wszystkich  zainteresowanych wiąże się z ogólnopolskim programem Dostępność Plus. W jego ramach zrealizowano już trzy edycje konkursu Uczelnia dostępna, którego głównym celem jest wsparcie polskich uczelni w zakresie wprowadzania zmian oraz podnoszenia świadomości i kompetencji kadry uczelni z zakresu pracy z osobami z niepełnosprawnością.
W efekcie kolejnych edycji konkursów polskie uczelnie wyższe zrealizowały, bądź kontynuują prace związane z zapewnieniem dostępności komunikacyjnej, administrowaniem stron internetowych, narzędzi informatycznych, modyfikacją programów, procedur kształcenia oraz dostępności architektonicznej.

Program Dostępność Plus uwzględnia osiem głównych obszarów dostępności, sposród których na uwagę zasługuje edukacja i cyfryzacja w kontekście dostępności cyfrowej.

Jak rozumieć dostępność cyfrową?
Trudno zdefiniować jednoznacznie to pojęcie w sposób, uwzględniający potrzeby i preferencje wszystkich użytkowników korzystających z technologii i narzędzi cyfrowych.
Dostępność cyfrowa obejmuje dokumenty elektroniczne, strony internetowe, oprogramowanie, sprzęt, wideo, audio i inne zasoby cyfrowe. Istotne jednak jest zapewnienie do nich dostępu osobom z różnymi dysfunkcjami poprzez likwidowanie barier w ich użytkowaniu. Wdrażanie rozwiązań na rzecz niepełnosprawności musi uwzględniać szereg niepełnosprawności – wzrokowe, słuchowe, ruchowe, mowy, poznawcze, czy neurologiczne.
Dla przykładu osobom niewidzącym lub niedowidzącym należy zapewnić tekstowe alternatywy dla mediów, stosowanie niekolorowych sposobów identyfikacji różnych serii danych na wykresie, zapewnienie, że treść jest prezentowana prawidłowo po powiększeniu. Osobom niesłyszącym lub niedosłyszącym należy zapewnić zamknięte napisy na filmach, czy dodanie ostrzeżeń na ekranie w każdym miejscu, w którym dźwięk jest używany do wskazania komunikatu o błędzie.
(więcej zob.: People with Disabilities on the Web, Disability and Technology)

Niwelowanie lub wyeliminowanie barier napotykanych przez osoby niepełnosprawne realizowane jest poprzez technologie wspomagające, narzędzia sprzętowe i programowe. Według wymogów wynikających z Ustawy z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych strony, treści i zasoby projektowane przez podmioty publiczne, do których zaliczają się uczelnie wyższe powinny być zgodne z międzynarodowymi wytycznymi dotyczącymi dostępności treści internetowych (WCAG) [opracowane przez Worldwide Web Consortium (W3C), organ zarządzający siecią]. Dostawcy oprogramowania i narzędzi projektują swoje produkty z uwzględnieniem ułatwienia dostępu – przykładem mogą tu być rozwiązania Microsoft, Zoom, Adobe.

Aktualnie szeroka gama narzędzi, urządzeń i oprogramowania sprawia, że osoby z niepełnosprawnością mają możliwość zdobycia tych samych informacji i korzystania z tych samych usług, co osoba bez niepełnosprawności. Niepełnosprawność przestaje być barierą – staje się przeźroczysta.

Jakie praktyczne zastosowania znajdą OzN na uczelniach?
W kontekście dostępności cyfrowej OzN mają do dyspozycji urządzenia techniczne wspomagające np.:

• nakładki na klawiaturę komputera (BIG Keys),
• myszki komputerowe (Big Track),
• alternatywne klawiatury,
• stacjonarne i przenośne powiększalniki telewizyjne tekstów drukowanych,
• programy powiększająco-udźwiękawiające,
• programy czytające i powiększające ekran (MAGic Plus),
• programy do rozpoznawania głosu,
• monitory brajlowskie (np. Brajle Mate z oprogramowaniem JAWS Reading Technology),
• urządzenia umożliwiające odtwarzanie książek z technologią nawigacji,
• notebooki dostosowane do osób z dysfunkcją wzroku,
• skanery książkowe zwiększające komfort pracy.

Podejmowane są również działania związane z tworzeniem bądź adaptacją dokumentów, arkuszy kalkulacyjnych, prezentacji i materiałów do zajęć dostępnych cyfrowo w oparciu o cztery zasady dostępności:

• postrzegalność – dostępne dla zmysłów za pośrednictwem przeglądarki lub technologii wspomagających,
• funkcjonalność – umożliwiające wchodzenie w interakcje ze wszystkimi elementami sterującymi i interaktywnymi za pomocą myszy, klawiatury lub urządzenia wspomagającego,
• zrozumiałość – jasna treść, ogranicza zamieszanie i niejednoznaczność,
• kompatybilność – możliwość uzyskania dostępu do treści na różnych urządzeniach, w różnych formatach i w miarę rozwoju technologii

(zob. Understanding the Four Principles of Accessibility).

Osoby zainteresowane pogłębieniem zagadnienia dostępności cyfrowej zachęcam do przeglądu poniżej zamieszczonych linków do stron i publikacji.

Narzędzia do sprawdzania dostępności stron internetowych i dokumentów

• Walidator WAVE [narzędzie on-line umożliwiające przeanalizowanie pojedynczej strony internetowej pod kątem dostępności standardu WCAG],
• WCAG 2.1 Understanding Docs [szczegółowe wyjaśnienia wytycznych Web Content Accessibility Guidelines (WCAG)],
• ARC Toolkit [rozszerzenie do przeglądarki Chrome],
• ANDI (Accessible Name and Description Inspector) [dodatek do przeglądarek internetowych, umożliwia inspekcję dostępnych nazw i opisów, podpowiada informacje w jaki sposób treści będą odczytywane przez czytniki ekranu],
• NVDA (NonVisual Desktop Access) [darmowy czytnik ekranu dla komputerów z systemem operacyjnym Microsoft Windows],
• PDF Accessibility Checker [program do sprawdzania dostępności dokumentów],
• Tota11y [dodatek do przeglądarek, umożliwia sprawdzenie na stronie poprawności struktury nagłówków, kontrastu elementów strony względem tła, wyświetlenie opisów alternatywnych]

Narzędzia do sprawdzania kontrastu

• Colour Contrast Analyzer,
• Aditus Button Contrast Checker

Materiały o dostępności

• Jak spełnić WCAG (Krótki przewodnik),
• Podstawy dostępności cyfrowej,
• Co z audiodeskrypcją? Wyjaśnienia dotyczące dostępności cyfrowej multimediów,
• Publikacje naukowe i techniczne, a dostępność cyfrowa,
• Jak tworzyć dostępne dokumenty tekstowe w edytorze MS Word? (podstawy),
• Zasady adaptacji materiałów dydaktycznych,
• Poradnik tworzenia tekstów alternatywnych – akceslab.pl,
• Poradnik dla twórców elektronicznych materiałów edukacyjnych,
• Teaching Students with Visual Impairments,
• Diversity and Inclusion in Digital Education. For European Universities,
• Understanding Document Accessibility : A Reference for Creating Accessible Office Documents,
• Working Together: People with Disabilities and Computer Technology,
• Websites Offering Accessible Books,
• Global Accessibility Awareness Day,
• WebAIM

Akty prawne

• ustawa z 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami,
  
• ustawa z 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych

_________
zob. też wpis na naszej stronie Dostępna dydaktyka cz. 1 [materiał poradnikowy, wskazówki na temat prowadzenia zajęć, w których biorą udział OzN]