Podczas spotkań i warsztatów, w których braliśmy udział w ramach wizyty studyjnej do Luleå Technical University (LTU) szczególnie dopytywaliśmy o organizację systemu zapewniania i poprawy jakości kształcenia w LTU.
AGH i LTU nieznacznie różni wielkość (LTU: ok. 17000 osób studiujących, ok. 1800 osób pracujących), ale przede wszystkim struktura organizacyjna (2 wydziały: Nauk Humanistycznych i Społecznych oraz Nauk Ścisłych i Technologii), sposób finansowania i rozliczania pracy nauczycieli.
W Szwecji istnieje większa elastyczność, poziom zaufania i mniejszy formalizm towarzyszący pracy dydaktyków. System kontroli i akredytacji różni się w Polsce (ocena kierunków) i Szwecji (akredytacja ogólna oparta gł. na raportach samooceny).
Zajęcia prowadzą co do zasady pracownicy naukowo-dydaktyczni (1). Za jakość przedmiotu, jak również jego organizację i finansowanie, odpowiada osoba koordynująca. Szwedzcy nauczyciele otrzymują wynagrodzenie za godziny dydaktyczne oraz przygotowanie do zajęć. Uczelnia otrzymuje finansowanie w budżetu państwa w przeliczeniu na osoby studiujące, które z sukcesem ukończą studia, stąd nacisk na ich utrzymanie i maksymalne wspieranie w procesie edukacyjnym.
W porównaniu z warunkami polskimi występuje niewielki formalizm. Z rozmów z nauczycielami i nauczycielkami wynikało, że tworzą oni rokrocznie ramowy sylabus, ale mogą dokonywać zmian w formie zajęć w trakcie semestru, zależnie od potrzeb i umiejętności grupy.
W Szwecji duży nacisk kładzie się na informowanie studentów o wdrożonych uwagach z ankiet – warto byłoby ten aspekt wzmocnić w AGH.
Obie uczelnie oferują tutoring, w AGH prowadzony przez dydaktyków (naukowy i ogólnorozwojowy), a w przypadku LTU dostarczany przez pracowników biblioteki oferujących tutoring w zakresie prezentacji, sztuki pisania, wyszukiwania informacji itp. AGH wyróżnia mnogość kół naukowych (140) o charakterze gł. konstrukcyjno-warsztatowym, a z kolei LTU kładzie nacisk na praktyczną naukę prezentacji dla każdego studenta i zorganizowany system wzajemnych korepetycji “peer to peer“.
Elementy systemu jakości
LTU posiada wdrożony System Zarządzania Jakością, którego filarami są:
1) Ocena i strategia przygotowana przez rady wydziałów (Evaluation/Development by faculty boards),
2) Rada ds. Jakości i Raportowania (Quality Council & Report),
3) Oceny przedmiotów (Course evaluations),
4) Rada Programowa Program Council.
System działa na zasadzie continuous improvement – ciągłości usprawnień.
Ankietyzacja
System ten oparty jest na ankietyzacji, w której uzyskuje się responsywność studentów na poziomie 20-25%. Interesujący jest zakres pozyskiwanych informacji oraz sposób ich przetwarzania.
Po pierwsze, nie ocenia się tam pracowników, tylko programy studiów: przedmioty i efektywność kształcenia, więc nauczyciel ma możliwość porównania odbioru swojego kursu rok do roku. Prowadzący informuje studentów pisemnie za pomocą Student Website jakie zmiany wprowadził od ostatniej oceny przedmiotu przez studentów.
Po drugie, oceny nie są wyrażone za pomocą skali liczbowej sugerującej możliwość porównywania przedmiotów lub pracowników, co z definicji jest nieporównywalne.
W ankietach osoby studiujące pytane są o 6 aspektów:
- Ocena własnego zaangażowania i satysfakcji z przedmiotu;
- Ocena celów i zakresu merytorycznego przedmiotu;
- Ocena jakości nauczania przedmiotu;
- Ocena przydatności materiałów dydaktycznych;
- Ocena adekwatności egzaminu (jeśli był realizowany w ramach przedmiotu);
- Ogólna, całościowa (otwarta) opinia o przedmiocie, wskazanie jego mocnych stron oraz propozycji poprawy.
Ankiety osób studiujących w oryginale nie trafiają wprost do osób prowadzących zajęcia. Przetwarza je specjalny zespół, mający kompetencje (psychologiczne, socjologiczne), żeby właściwie je odczytać, odrzucić skrajności, zweryfikować itp. Informacje od osób studiujących są przetwarzane, filtrowane i agregowane, a następnie na ich bazie zespół specjalistów przygotowuje swój raport dla prowadzącego, zawierający sugestie zmian/poprawy. Eliminuje to sytuacje, w których prowadzący zbyt dosłownie lub po prostu niewłaściwie odczytałby wyniki ankiet otrzymanych bezpośrednio, niweluje niepotrzebne emocje, a sam feedback czyni bardziej adekwatnym i wiarygodnym.
Dodatkowe ankietyzacje obejmują
(1) ogólną satysfakcję studenta (co roku): pytania o jakość zajęć, wyposażenie, dyskryminację, stres i zdrowie oraz
(2) ankietę pierwszego roku po kilku tygodniach nauki z pytaniami np. o powody wyboru uczelni.
Niektórzy prowadzący oferują studentom dodatkowe autorskie ankiety samooceny na zakończenie zajęć z przedmiotu, które następnie studenci omawiają w parach. Przykładowy fragment takiej ankiety widoczny jest na zdjęciu poniżej.
Istotnym elementem Systemu jest stałe doskonalenie w cyklu: ewaluacja, udoskonalanie, zaplanowanie, wdrożenie zmian i ponowna ewaluacja. Taka iteracyjność pozwala na elastyczne reagowanie oraz włączanie nawet niewielkich zmian do zajęć bez konieczności przedefiniowywania całych programów.
Inne inicjatywy projakościowe
Efekty kształcenia prezentuje się w formie wykresów kołowych, gdzie na koncentrycznych okręgach wykazano przyrost umiejętności z każdym rokiem.
Na pierwszym roku uczelnia dba o ciągłość podziału na grupy na wszystkich przedmiotach dla zwiększenia komfortu i jakości studiowania.
30% przedmiotów w programie studiów ma charakter obieralny.
Wdrożono metodologię Supplement Instruction czyli nauczanie wzajemne osób studiujących (ang. peer to peer )– wybrani, specjalnie przeszkoleni i opłacani studenci doszkalają chętnych z wybranych przedmiotów w przestrzeni Active Learning Classroom.
Dla edukowania i wsparcia dydaktyków istnieje jednostka Centre for Educational Development, która stworzyła poradnik dydaktyczny Teacher’s Guide oraz m.in. wspiera nauczycieli technicznie i merytorycznie w zakresie tworzenia treści multimedialnych i kursów online.
Zgłaszanie nieprawidłowości
Do zgłaszania nieprawidłowości niezwiązanych bezpośrednio z dydaktyką a dotyczących np. komunikacji czy relacji między osobami prowadzącymi a studiującymi służą inne kanały niż ankietyzacja.
Zaleca się kontakt z władzami wydziału, prawnikami uczelnianymi albo lekarzem lub pielęgniarką w przychodni akademickiej, najlepiej telefoniczny. Zgłoszenia pisemne zyskują status dokumentów publicznych, do których treści możliwy jest otwarty dostęp dla wszystkich. Uczelnia ma też wdrożoną procedurę sygnalisty(3).
Ewaluacja zewnętrzna
LTU podlega co 2 lata okresowej ocenie przez organizację akredytacyjną Swedish Higher Education Authority (UKÄ), która bazuje na dwóch raportach samooceny: aspektów edukacyjnych oraz badań naukowych, sporządzonych przez uczelnię, po złożeniu których następuje seria rozmów z wybranymi pracownikami. Na bazie tych elementów UKÄ wybiera kilka obszarów do gruntowniejszego zbadania na podstawie serii kolejnych rozmów (4).
Za wewnętrzny roczny raport jakości kształcenia odpowiada wice-kanclerz, który też zwołuje dwa razy do roku konsultacje „dialogue meetings” z radami wydziałów. W raporcie ocenia się wpisanie uczelni w realizację celów państwowego szkolnictwa wyższego oraz wytyczonej wewnętrznie strategii Vision 2030, jak również krótszych planów strategicznych. Dodatkowo wzbogacony jest o propozycje zmian na kolejny rok rozliczeniowy.
Celem systemu jakości kształcenia pozostaje, poza dotrzymaniem wszelkich wymogów akredytacyjno-formalnych, przede wszystkim umożliwienie absolwent(k)om sukcesu zawodowego i życiowego.
Wgląd w codzienność i organizację jednej ze szwedzkich pozwolił nam spojrzeć na ścieżki, metody i współprace służące dla uzyskiwania jakości z innej, inspirującej perspektywy.
(1) “Description of the quality management system at Luleå University of Technology”, str. 9
(2) Zaangażowanie osób studiujących https://www.ltu.se/student/Planera/Mina-rattigheter-och-skyldigheter/Studentinflytande-1.99086?l=en (dostęp 14.07.2023)
(3) Opis procedury sygnalisty obowiązującej na LTU w języku angielskim: https://www.ltu.se/about/whistleblowing?l=en
(4) Samoocena https://www.ltu.se/ltu/Organisation/Kvalitetsarbete/Nyheter/Har-hittar-ni-sjalvvarderingarna-1.216729?l=en (dostęp 16.05.2023)
