Podczas lutowej wizyty zespołu metodycznego CeL w University of Northampton (UoN) miałyśmy okazję posłuchać i doświadczyć kilku innowacyjnych metod prowadzenia zajęć. Dzisiejszy wpis zostanie poświęcony jednej z nich – Team-Based Learning (TBL). Niestety nie istnieje dobre i chwytliwe tłumaczenie tej nazwy na język polski. TBL w swoich założeniach jest prosty – chodzi o to, aby jeszcze mocniej wykorzystać potencjał odwróconej klasy/ zajęć (ang. flipped classroom) i zmniejszyć ryzyko nieuczestniczenia studentów w zajęciach.
Podbicie potencjału odwróconych zajęć, z jednej strony polega na przeniesieniu etapu przyswajania informacji przez studentów na ich czas pracy własnej przed zajęciami, a z drugiej poświęceniu czasu pracy podczas zajęć na pracę zespołową w oparciu o testy, dyskusję i ćwiczenia praktyczne.
Univiersity of Northampton przygotowywało się do wdrożenia TBL na szerszą skalę od roku akademickiego 2014/15. Przeprowadzono wtedy pilotaż tej metody podczas realizacji 3 przedmiotów – Functional Human Sciences (1 rok na kierunku Occupational Therapy), Understanding Consumers (1 rok na kierunku Marketing) oraz Introduction to Public Law (także pierwszy rok).
Ważny dla zrozumienia skuteczności TBL w University of Northampton jest fakt, że w Northampton zupełnie zrezygnowali z wykładów i przeszli WYŁĄCZNIE na aktywne mieszane uczenie czyli takie, które wykorzystuje różne metody i sposoby pracy, integrując je w przemyślany sposób ze sobą. TBL jako metoda aktywnego uczenia nie jest dodatkiem do zajęć, lecz zintegrowanym jej składnikiem. To się po prostu dzieje. Doświadczenia nauczycieli pokazują, że sprawdza się szczególnie do przedmiotów w dużej mierze bazujących na teorii, gdzie jej wykładanie było po prostu nieefektywne. Uwaga studentów po 20 minutach wykładu przechodzi w pasywną koncentrację, podczas gdy TBL pozwala utrzymać zaangażowanie na wysokim poziomie przez całe zajęcia.
Jak zatem zorganizować takie odwrócone zajęcia?
Struktura zajęć z TBL
TBL to ściśle ustrukturyzowana metoda, a przejście przez wszystkie etapy gwarantuje jej skuteczność. Składa się z trzech głównych części – (1) przygotowania się do zajęć, (2) sprawdzenia podczas zajęć na ile grupa jest przygotowana (ang. readiness assurance) i (3) części polegającej na wykorzystaniu wiedzy w ćwiczeniach praktycznych (ang. application of course concepts). 
Podczas drugiej części, testowej, studenci rozwojają umiejętności pracy w zepsole, negocjowania, dyskutowania, argumentowania swojej racji. Ćwiczą się w odpowiadaniu na pytania “Dlaczego”, a nie “Co”. Podczas ostatniej części z kolei studeni rozwijają umiejętności krytycznego myślenia i aplikacji wiedzy w praktyce. Przyjmuje się, że w trakcie jednego przedmiotu dobrze jest przeprowadzić od 5-7 sesji TBL.
Oprac. własne na podstawie: Ming Nie Team-Based Learning in Occupational Therapy
Etap 1. Przygotowanie się do zajęć
Pierwszym etapem zajęć TBL jest etap przygotowania. Studenci indywidualnie przed zajęciami pracują z materiałami do zajęć. Materiały mogą mieć formę zeszytu ćwiczeń (ang. workbook), w którym wiedza teoretyczna z wykładu jest połączona z mikro-ćwiczeniami, np. znalezieniem i wpisaniem definicji. Materiały te mogą być umieszczone online na uczelnianej platformie lub na stronie/blogu prowadzącego. Zaletą niewątpliwie jest fakt, że studenci na zapoznanie się z materiałem mogą poświęcić tyle czasu ile potrzebują. Mogą do niego spokojnie wrócić, mogą go przeczytać w swoim tempie bez presji czasu określonej przez prowadzącego podczas zajęć. Nauczyciele z Univiersity of Northampton twierdzą zgodnie, że TBL wpływa pozytywnie na zaangażowanie studentów w etap przygotowania – wiedzą oni bowiem, że czas który poświęcą na samodzielną naukę w domu, zaprocentuje podczas zajęć.
Etap 2. Test indywidualny na zajęciach
Kolejne etapy odbywają się już w sali na kampusie. Zajęcia rozpoczynają się krótkim testem wielokrotnego wyboru, który dotyczy zagadnień poruszanych w materiale do zajęć. Test każdy wykonuje indywidualnie. Studenci nie dostają feedbacku na tym etapie – nie wiedzą czy odpowiadali dobrze, czy źle. Można by w tym miejscu powiedzieć, że to żadna nowość, że tzw. wejściówki to podejście stare jak świat. I trudno temu zaprzeczyć, ale to co odróżnia wejściówkę od TBL to kolejne etapy tej metody, w których tkwi największa jej wartość.
Etap. 3. Test rozwiązywany zespołowo
Po rozwiązaniu indywidualnego testu, studenci są w zespołach 5-7 osobowych rozwiązują ten sam test jeszcze raz, ale wspólnie. Osoby w zespole muszą dojść do porozumienia i wybrać razem poprawną odpowiedź. Ważne jest to, aby studenci w zespole po każdym pytaniu od razu poznali poprawną odpowiedź. Praktyka pokazuje, że wynik testu rozwiązywanego zepołowo jest zawsze wyższy niż testu indywidualnego.
Ważne jest to, że test indywidualny i zespołowy nie powinny zająć więcej niż 20-30% czasu zajęć. W założeniu ma to być szybkie sprawdzenie poziomiu przygotowania na początku i przejście dalej do ćwiczeń aplikujących wiedzę w praktyce.
Narzędziem do testów indywidualnych i grupowych jakie poznałyśmy w UoN są tzw. zdrapki (ang. “scratch off” forms) zwane IF-AT. Pod tym linkiem znajduje się demo pokazujące jak działa test-zdrapka (jednak nie w ujęciu TBL lecz indywidualnym). Zdrapki wydają się być mało-innowacyjne szczególnie w dobie dominujących technologii jak Kahoot czy Socrative, jednak ich zaletą jest wysoki współczynnik zabawy – student ma w rękach coś fizycznego, z czym może wejść w interakcje, co imituje zdrapkę na loterii więc daje mini-deszczyk emocji i pozwala pozytywnie się zaangażować. Okazuje się, że uczenie się może być rodzajem pozytywnego wyzwania.
Etap 4. Zespołowe odwołanie
Kolejnym etapem TBL jest czas na tzw. zespołowe odwołanie (ang. appeal). Jeżeli zespół jest przekonany, że dobrze rozumie i że odpowiedź jaką wybrał jest poprawna, może zgłosić to prowadzącemu. Jeśli okaże się, że mają rację, dostają punkty. To czas na powrót do materiału, ocenę rozumienia zespołowego i próba obronienia odpowiedzi jaką wybrali.
Po tych czterech etapach prowadzący realizuje krótki wykład odnoszący się do testu, podczas którego wyjaśnia głównie te pytania, na które większość zespołów nie udzieliła poprawnej odpowiedzi.
Etap 5. Ćwiczenia na wykorzystanie wiedzy w praktyce (podejście 4S)
Po wykładzie zespoły przechodzą do ćwiczeń, podczas których muszą wybrać i zmierzyć się z istotnym problem, który pokazuje praktyczne zastosowanie koncepcji i zagadnień omawianych podczas zajęć (Significant problem, Specific choice). Wszystkie zespoły muszą pracować nad tym samym problem (Same problem), aby na końcu zajęć być w stanie porównać argumentacje i tok rozumowania między zespołami. Ostatnim etapem tej części jest stałe raportowanie decyzji zespołowych poprzez pisanie ich na flipcharcie lub tablicy (report Simultaneously). Dzięki temu różnice zdań pomiędzy zespołami mogą dyskutowane na bieżąco podczas zajęć. Ten etap trwa 70-80% czasu zajęć, w zależności od złożoności tematu.
Oceniać czy nie oceniać
W założeniu TBL część pracy własnej studenta (przygotowanie się do zajęć), jak i test indywidualny i grupowy nie powinny być oceniana. TBL nie jest procesem nakierowanym na ocenianie. Głównym celem jest praca w grupie, negocjowanie oraz zrozumienie metod i koncepcji, które następnie studenci zaaplikują do swoich projektów. Jednak doświadczenie University of Northampton pokazuje, że studenci chcieli, aby oceny z obu testów i zeszytu ćwiczeń były wliczane do oceny końcowej. Waga tych ocen została ustalona na 2% dla każdego z testów.
Podobnie ma się kwestia oceny zadań z części aplikacyjnej. Mogą, ale nie muszą być ocenione. Istotne jest to, że nie ma jednej poprawnej odpowiedzi. Najważniejsze jest czego studenci uczą się w takcie tego procesu, dlatego TBL może być rodzajem “osi”, wokół której zbudowane są zadania okresowe czy końcowe.
Wpływ TBL na motywację i osiągnięcia
Z badań jakie prowadziła dr Ming Nie (Institute of Learning and Teaching in Higher Education, UoN) wynika, że motywacja do przygotowania się do zajęć była bardzo wysoka – aż 90% studentów twierdziło, że poświęca czas na samodzielną naukę, aby być bardziej przygotowanym do testu zespołowego. 61% czuło potrzebę aktywnego wkładu w uczenie się zespołu, a 58% studentów uważa TBL za bardziej efektywną metodę nauki w stosunku do tradycyjnego wykładu. Inne badania (do których linki można znaleźć np. w tym artykule) pokazują, że TBL ma pozytywny wpływ na poziom satysfakcji z nauki, a także wyższe oceny z egzaminów końcowych.
Nauczyciele, z którymi rozmawialiśmy potwierdzają także wyższą frekwencję na zajęciach i bycie na czas (aż 95% studentów). Studenci wiedzieli, że test indywidualny zaczyna się o określonej porze dlatego byli mocno zmotywowani, aby się nie spóźniać.
Wyzwania TBL
Z badań Ming Nie wynika, że studenci widzą nie tylko same plusy. Twierdzą, że na wynik końcowy ma ogromny wpływ to z kim pracuje się w zespole. Jeśli znajdzie się w grupie osoba o silnym charakterze może zdominować dyskusję w grupie. Ryzykiem może być także różnica zdań i problem z podjęciem jednomyślnej decyzji. Jednocześnie jednak mechanizm testu rozwiązywanego w zespole potrafi to ryzyko zminimalizować – w sytuacji kiedy osoba dominująca nie ma racji i grupa traci punkty po każdej odpowiedzi, szybko uczy się, żeby brać pod uwagę zdanie innych osób w zespole, które początkowo nie wykazywały się dominująca pewnością.
Z punktu widzenia prowadzącego natomiast minusem TBL jest duży nakład czasu na przygotowanie takich zajęć.
Rola nauczyciela w TBL
Podczas transformacji modelu kształcenia w NoU w kierunku całkowitego przejście na aktywne mieszanie uczenie dyskutowano rolę nauczyciela. Czy zostanie pozbawiony części pensum? Czy będzie musiał wykonywać nowe zadania? Podczas dyskusji z nauczycielami nie ukrywano, że TBL to duża zmiana dla prowadzącego polegająca na przedefiniowaniu jego roli z bycia wykładowcą – źródłem wiedzy, (ang. sage on the stage) na bycie facylitatorem procesu uczenia się studentów (ang. guide on the side). Zmiana nie była łatwa, ale z roku na rok liczba przedmiotów wykorzystujących TBL wzrosła, a UoN organizuje co jakiś czas master-class, podczas którego nauczyciele dzielą swoim doświadczeniem z TBLa i uczy innych jak go skutecznie przeprowadzić. Osobiście muszę przyznać, że był to dla mnie pierwszy raz kiedy realnie, w praktyce zobaczyłam tą zmianę w kontekście uniwersyteckim.
TBL wyłącznie online?
Choć w UoN skupiają się na formie mieszanej, to oczywiście TBL można przeprowadzić wyłącznie online. Sunay Palsolé, Carolyn Awalt w swoim artykule Team-Based Learning in Asynchronous Online Settings opisali krok po kroku jak zorganizować takie zajęcia – od podziału studentów na grupy, socjalizacji grupy przez e-tywności, tworzeniu testów wielokrotnego wyboru dla studentów i dla zespołów, wzajemnej oceny projektów studentów.
Czy warto i jak zacząć?
Odwrócenie zajęć przy pomocy TBL w naszej opinii jest metodą, którą warto włączyć do swojego podręcznego zestawu dydaktyka, pomimo, że nie da się jej wprowadzić od zaraz, jak w przypadku szybkich quizów w trakcie zajęć na pobudzenie uwagi, realizowanych przy pomocy Kahoota czy Mentimetra. Włączenie TBLa do przedmiotu wymaga przeprojektowania wszystkich zajęć w semestrze, tak, aby odwrócenie nie było dodatkiem lecz osią całości. Jednak co zrobić jeśli TBL kusi, a mamy połowę semestru i ułożony plan zajęć? Na pewno można spróbować z wejściówką i testem rozwiązywanym zespołowo jako starter. I obserowawać zachowanie i motywację studentów, a także to czy widać jakąś zmianę w końcowych rezultatach.
Więcej na temat Team-Based Learningu można przeczytać na stronie TBL Collaborative. Można tam też znaleźć lokalnych ekspertów od TBLa w Europie – niestety w Polsce nie ma jeszcze takich osób. Może zostaniesz nim właśnie Ty?
