Refleksja towarzyszy nam każdego dnia, w trakcie codziennych czynności i interakcji społecznych. Samoistnie nachodzące nas refleksje są częścią procesu uczenia. W procesie edukacyjnym i dydaktycznym praktyka refleksyjna to ważna umiejętność, a w kontekście idei life long learning, szybkich zmian technologicznych i społecznych staje się jedną z kluczowych kompetencji studenta i nauczyciela.
Refleksyjna praktyka postrzegana jest najogólniej mówiąc jako uczenie poprzez doświadczanie. Na jego podstawie zyskujemy nowe spojrzenie w siebie, swoje zachowania, przekonania, sposoby radzenia z zadaniami, problemami i wyzwaniami.
Po co uczyć się refleksyjnej praktyki (korzyści)?
Refleksyjna praktyka rozwija
- kreatywność, pomysłowość, zaradność,
- zdolności metapoznawcze,
- kluczowe umiejętności i strategie uczenia,
- gotowość do eksperymentowania i zmiany myślenia,
- umiejętność wiązania pojedynczych doświadczeń z kolejnymi (postęp),
- umiejętność rozwiązywania problemów i znajdowania nowych rozwiązań (innowacje),
- umiejętność podejmowania decyzji i racjonalizacji dokonanych wyborów,
- umiejętność głębszego analizowania problemów,
- umiejętność poznania swoich mocnych stron oraz wskazania obszarów, w których potrzebny jest rozwój,
- świadomość czynników, które kontrolują i uniemożliwiają uczenie się,
- poczucie pewności siebie i bezpieczeństwa,
- odpowiedzialność i postawę zaangażowania,
- umiejętność współpracy nauczyciela z uczniem oraz wzajemną komunikację (feedback).
Istnieje wiele różnych modeli refleksyjnej praktyki. Jeden z nich – model J. A. Moon – już omawialiśmy. Dzisiaj prezentujemy Wam kilka innych w pigułce.
MODELE REFLEKSYJNEJ PRAKTYKI
# Model Terry’ego Bortona
publikacja Reach Touch and Teach (1970)
W latach 70-tych XX w. stanowił ramy dla refleksyjnego uczenia się i był zalecany do wykorzystania przez studentów na wczesnym etapie refleksyjnej praktyki. W dalszym ciągu może być polecany “niewprawionym praktykom”, ponieważ nie jest modelem skomplikowanym. Borton oparł go bowiem na prostych pytaniach, zakładając że proces uczenia jest trójetapowy.
Pytanie What? pozwala zidentyfikować i opisać wydarzenie/doświadczenie. Odpowiedź na to pytanie wpływa na zwiększenie świadomości uczącego się.
Pytanie So what? pozwala dotrzeć do wiedzy nt. doświadczenia, zrozumieć jego znaczenie, efekt swoich działań. Odpowiedź na to pytanie rozpoczyna etap oceny i analizy – lepszego zrozumienia i nadania głębszego sensu doświadczeniu.
Pytanie Now what? wybiega w przyszłość i skłania do refleksji na temat podjęcia dalszych działań. W odpowiedzi na to pytanie powstaje plan działania, a wprowadzenie zmian następuje wskutek spostrzeżeń i zrozumienia uzyskanego na poziomie drugiego etapu.
# Model Donalda Schöna
publikacje The Reflective Practitioner (1983), Educating the Reflective Practitioner: Toward a New Design for Teaching and Learning in the Profession (1987)
Donald Schön stworzył teorię refleksyjnej praktyki. Wyróżnił dwa etapy refleksyjnego uczenia się – bezpośrednio w trakcie doświadczenia, działania (reflection in action) oraz w refleksji nad doświadczeniem, działaniem (reflection on action). Etapy te nie muszą występować bezpośrednio po sobie, co więcej mogą występować niezależnie.
Refleksja w działaniu sprawdza się w doświadczeniach, wymagających szybkiej reakcji. Pozwala zmieniać zdarzenia w momencie ich wystąpienia. Ten rodzaj refleksji ma szczególne znaczenie dla sytuacji zaskakujących. Refleksyjny praktyk (reflective practitioner) musi wykazać się tu umiejętnością szybkiego rozeznania sytuacji, podjęcia decyzji nt. strategii i przejścia do działania natychmiastowego.
Refleksja nad działaniem ma znaczenie w odniesieniu do przyszłości. Z racji tego, że dokonuje się jej z pewnego dystansu czasowego bywa zazwyczaj bardziej wszechstronna i pogłębiona.
# Model (cykl) Davida Kolba
publikacja Experiential Learning: Experience as the Source of Learningand Development (1984)
David Kolb stwierdził, że uczenie się to nie tylko przyswajanie treści kształcenia, ale także ich integracja z doświadczeniem. Wskutek tej integracji wiedza teoretyczna może ulec przekształceniu. Cykl uczenia się Davida Kolba koncentruje się na czterech etapach refleksji nad:
- konkretnym doświadczeniem,
- obserwacją doświadczenia,
- abstrakcyjną konceptualizacją,
- aktywnym eksperymentowaniu.
Cykl może mieć charakter spiralny. Nowa – nabyta w wyniku analizy doświadczeń – wiedza jest wykorzystana w konkretnych sytuacjach praktycznych, nadal poddawanych refleksji.
8 Things To Know About the Experiential Learning Cycle
# Refleksyjny cykl Grahama Gibbsa
publikacja Learning by doing: A guide to teaching and learning methods (1988)
Inspiracją dla Prof. Gibbsa był cykl doświadczalnego uczenia Kolba. Gibbs opracował model refleksji, obejmujący sześć etapów:
- opis doświadczenia,
- uczucia i myśli związane z doświadczeniem,
- ocena doświadczenia,
- analiza, prowadząca do określenia jego sensu,
- konkluzja, synteza, możliwe alternatywy,
- plan działania w przyszłości.
Model zaprojektowany został jako ciągły cykl doskonalenia dla powtarzających się doświadczeń. Znamienne jest to, że prof. Gibbs uwzględnił znaczenie uczuć w procesie uczenia. Według niego reakcja emocjonalna i proces myślowy (refleksja) wpływają na generowanie uogólnień lub koncepcji, które z kolei pomagają skutecznie radzić sobie z nowymi doświadczeniami. Model ten zachęca do krytycznej refleksji poprzez przemyślenie wszystkich etapów doświadczenia, tak aby przekształcić nową naukę i wiedzę w działanie lub proces na wypadek, gdyby podobna sytuacja miała się powtórzyć.
# Model Stephena Brookfielda
publikacja Becoming a Critically Reflective Teacher
W modelu tym Stephen Brookfield skupia się na wiedzy i narzędziach, ułatwiających nauczycielom kształtowanie własnej refleksyjnej praktyki. Brookfield określił dwa zasadnicze cele refleksji:
1. lepsze rozpoznanie i zrozumienie własnego uczenia się,
2. głębokie zastanawianie się i kwestionowanie własnej praktyki
oraz cztery autorefleksyjne procesy, tzw. “soczewki” przez które nauczyciel może przyglądać się swojemu dydaktycznemu doświadczeniu:
Soczewka 1: autobiografia,
Soczewka 2: percepcja uczniów,
Soczewka 3: doświadczenia kolegów z pracy,
Soczewka 4: literatura fachowa.
***
Zob. więcej:
Refleksja – przegląd materiałów
Publikacje Anny Perkowskiej-Klejman
Agata Osmólska: Edukacja nieformalna dorosłych w uczącej się społeczności wirtualnej
_______
Photo: Reflection by Nick Youngson CC BY-SA 3.0 Pix4free
