Metoda ćwiczebna

Opracowanie: Anna Chyła

W dwóch słowach

Metoda ćwiczebna należy do grupy metod praktycznych i polega na wielokrotnym powtarzaniu czynności stanowiących treść zajęć. Ćwiczenia zorganizowane są w zaplanowany i przemyślany sposób, tak by ułatwiały rozwijanie umiejętności.

Wśród cech charakterystycznych najważniejsza jest powtarzalność, która nie ma jednak prowadzić wyłącznie do mechanicznego odtwarzania czynności. Służy raczej kształtowaniu i doskonaleniu umiejętności. Na etapie planowania zajęć ważne jest zwrócenie uwagi na stopniowanie trudności oraz zróżnicowany charakter zadań, które będą pozwalały na  zwiększaniu samodzielności osób studiujących, budowały ich poczucie kompetencji. Ta metoda przydatna jest zwłaszcza na przedmiotach wprowadzających, na pierwszych latach studiów. Jako mało zaawansowana metoda dydaktyczna, sytuuje się w obszarze prostego zastosowania zdobytej wiedzy teoretycznej. Gdy osoby studiujące osiągają poziom biegłości w zakresie trenowanej umiejętności, warto stopniowo pogłębiać ją poprzez rozwiązywanie sytuacji problemowych, niepasujących do schematu.

Celem w metodzie ćwiczebnej jest osiągnięcie biegłości w wykonywaniu określonej czynności.

Metoda ćwiczebna zawierać powinna określone fazy:

1. Przedstawienie celu zajęć, znaczenie trenowanej umiejętności dla praktyki.
2. Opis ćwiczenia, wskazanie sposobu wykonania, pokaz.
3. Próby pod Twoim nadzorem.
4. Samodzielne wykonywanie czynności.
5. Kontrola opanowania umiejętności.

Wykonywanie ćwiczeń kształci kompetencje organizacji pracy własnej oraz sprawności samodzielnego działania w ćwiczonym obszarze.

Do jakich form zajęć pasuje?

Formy zajęć, na których sprawdzi się metoda ćwiczebna, to przede wszystkim ćwiczenia tablicowe i laboratoryjne. Przydatna jest na zajęciach, które wymagają sprawnych obliczeń czy osiągnięcia biegłości w wykonywaniu powtarzalnych czynności (np. pomiarów lub programowania).

Przykład

1. Ćwiczenia tablicowe z Matematyki. 

Zajęcia dotyczą rozwiązywania zadań obliczeniowych w temacie: Całki, a celem jest osiągnięcie biegłości obliczeniowej. Rozpoczynasz od przypomnieniem kluczowych treści, następnie przekazujesz instrukcje do zadań i rozwiązujesz przykładowe zadanie na tablicy. Dzielisz osoby studiujące na grupy 4-5 osobowe, które pracują nad trzema zadaniami o zróżnicowanym stopniu trudności. Informacja zwrotna przekazywana jest na bieżąco, zgodnie z postępem pracy danej grupy. Kolejnym etapem zajęć jest praca indywidualna nad dwoma zadaniami (przygotowujesz zadanie prostsze i trudniejsze). Po ich wykonaniu osoby studiujące ponownie pracują w grupach omawiając rozwiązania. Na koniec zadania omawiane są na forum z Twoim komentarzem. Zadanie domowe to pięć zadań do wykonania na platformie e-learningowej, w celu utrwalenia umiejętności. Zadanie domowe ma podobny stopień trudności do zadań rozwiązywanych na zajęciach.

1. Ćwiczenia laboratoryjne z Elektroniki.

Zajęcia dotyczą budowania układów elektronicznych. Celem jest zdobycie praktycznej umiejętności budowania takiego układu na podstawie wcześniej zaprojektowanego schematu. Osoby studiujące w parach przygotowały schematy oraz koncepcje działania układu. Na zajęciach dalej pracują w parach. Przypominasz zasady pracy w laboratorium i określasz cel zajęć. Pierwszym zadaniem jest budowa prostego układu na płytce prototypowej. Wszystkie zespoły odtwarzają taki sam schemat. Następuje testowanie i omówienie przez Ciebie prawidłowego rozwiązania i możliwych błędów. Drugim zadaniem jest budowa bardziej skomplikowanego układu. Zespoły losują schemat z puli, którą przygotowałeś. Podchodzisz do zespołów i wspierasz w procesie, wskazując na kolejny krok lub pomagając rozwiązywać trudności na bieżąco. Koniec ćwiczenia to test układu. Trzecie zadanie to budowa układu własnego projektu opartego na zadaniu realizowanym wcześniej (schemat plus opis koncepcji). Układ jest testowany i zespoły zamieniają się stanowiskami zgodnie z określoną przez Ciebie zasadą. Przy stanowisku kolegów zapoznają się z budową układu (schemat i opis) i ponownie go testują. Następnie zapisują proponowane udoskonalenia lub inne warianty rozwiązania, realizującego założenia koleżanek i kolegów, niekoniecznie pasujące do zaprojektowanego schematu. Wracają na swoje stanowiska, czytają sugestie innego zespołu, wprowadzają ewentualne zmiany. Zadaniem domowym jest opracowanie sprawozdania zawierającego koncepcję działania układu, schemat z opisem proponowanego rozwiązania, ewentualne wprowadzone udoskonalenia lub możliwe warianty rozwiązań. Kolejne zajęcia mogą być poświęcone przeniesieniu zaprojektowanego układu na płytkę uniwersalną.

Dowiedz się więcej

Ciekawą strategią wspierającą trwałe uczenie się, którą można zastosować w ramach metody ćwiczebnej są ćwiczenia przemieszane. Polegają na rozwiązywaniu zadań wymagających wykorzystania wiedzy i umiejętności z różnych działów. Często opierają się na wskazywaniu różnic i podobieństw  faktów, zjawisk, zagadnień itp. Stanowią świetne przygotowanie do zadań egzaminacyjnych, które najczęściej mają właśnie przemieszany charakter. Ćwiczenia przemieszane wymagają przywoływania posiadanej wiedzy, a ich rozłożenie w czasie wpływa na utrwalenie wiedzy. Wzmacniają też kompetencje osób studiujących w zakresie zastosowania wiedzy i umiejętności w różnych kontekstach, wnioskowania, analizowania i porównywania.

Za: Ostrowska M. , Pijanowska K., Gorczyca E., 3 skuteczne strategie powtórkowe – jak bez stresu utrwalać wiedzę?, Głos Pedagogiczny, luty/marzec 2022. Pełny tekst bez konieczności logowania dostępny tutaj.

Źródła:

Bereźnicki F., Dydaktyka kształcenia ogólnego, Kraków 2004, s. 294-295.

Półturzycki J., Dydaktyka dla nauczycieli, Toruń 1996, s. 128-130.